اسکم (Scam) یا کلاهبرداری، یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات در دنیای ارزهای دیجیتال است. بسیاری از سرمایه‌گذاران، به دلیل نداشتن اطلاعات کافی، قربانی پروژه‌های جعلی و طرح‌های فریبکارانه می‌شوند. در این مقاله، انواع مختلف اسکم‌های ارز دیجیتال، روش‌های شناسایی آن‌ها و راه‌های محافظت از خود را بررسی می‌کنیم. معنی اسکم در ارز دیجیتال در حوزه ارزهای […]

...

معنی اسکم در ارز دیجیتال

در حوزه ارزهای دیجیتال، اسکم به هرگونه فعالیت فریبکارانه‌ای اطلاق می‌شود که هدف آن، سرقت دارایی‌های کاربران یا فریب آن‌ها برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جعلی است. این نوع کلاهبرداری‌ها به اشکال مختلفی ظاهر می‌شوند و می‌توانند از عرضه اولیه کوین‌های جعلی (ICO) گرفته تا صرافی‌های نامعتبر را شامل شوند.

اسکم چگونه کار می‌کند؟

اسکم‌های ارز دیجیتال معمولاً با وعده‌های جذاب و سودهای تضمین‌شده، کاربران را جذب می‌کنند. روش‌های رایج کلاهبرداری شامل:

ایجاد هیجان مصنوعی درباره یک ارز یا پروژه جدید
فشار برای سرمایه‌گذاری سریع
درخواست اطلاعات خصوصی مانند کلید خصوصی کیف پول
ناپدید شدن کلاهبرداران پس از جمع‌آوری سرمایه

بسیاری از قربانیان اسکم، به دلیل نداشتن آگاهی کافی و امید به کسب سود زیاد، گرفتار این ترفندها می‌شوند.

انواع مختلف اسکم‌های ارز دیجیتال

کلاهبرداری‌ها در دنیای کریپتو در قالب‌های مختلفی انجام می‌شوند. در اینجا به رایج‌ترین انواع آن‌ها اشاره می‌کنیم:

اسکم‌های مالی

طرح پانزی: یک مدل کلاهبرداری که در آن سود کاربران قدیمی از سرمایه کاربران جدید پرداخت می‌شود. در نهایت، سیستم به دلیل کمبود سرمایه جدید، فرو می‌ریزد.
طرح هرمی: کاربران برای کسب درآمد باید افراد جدید را به سیستم معرفی کنند. این مدل، در بسیاری از کشورها غیرقانونی است.
پامپ و دامپ: گروه‌هایی با خرید عمده، قیمت یک ارز کم‌ارزش را به‌طور مصنوعی افزایش می‌دهند و پس از جذب سرمایه‌گذاران جدید، دارایی‌های خود را نقد کرده و باعث سقوط قیمت می‌شوند.

اسکم‌های مرتبط با ارزهای دیجیتال

ICO جعلی: پروژه‌هایی که هیچ محصول واقعی ندارند و فقط برای جمع‌آوری سرمایه از کاربران ایجاد شده‌اند.
کیف پول جعلی: اپلیکیشن‌های تقلبی که برای سرقت کلید خصوصی کاربران طراحی شده‌اند.
صرافی‌های کلاهبرداری: سایت‌هایی که پس از دریافت واریزی کاربران، اجازه برداشت وجه را نمی‌دهند.
استخراج ابری جعلی: شرکت‌هایی که بدون داشتن تجهیزات واقعی، وعده استخراج ارز دیجیتال می‌دهند و سرمایه کاربران را سرقت می‌کنند.

از کجا بفهمیم ارز اسکم است؟

برای تشخیص ارزهای اسکم، ابتدا بررسی کنید که آیا پروژه وایت‌پیپر معتبر و دقیق دارد یا نه. پروژه‌های کلاهبرداری معمولاً اطلاعات ناقص، مبهم یا کپی‌شده ارائه می‌دهند. همچنین، به تیم توسعه‌دهنده توجه کنید اگر بنیان‌گذاران ناشناس هستند یا سابقه مشخصی ندارند، احتمال اسکم بودن بالاست. وعده‌های سود نجومی و تضمین‌شده نیز یک هشدار جدی است، زیرا هیچ سرمایه‌گذاری واقعی سود قطعی ارائه نمی‌دهد. علاوه بر این، عدم لیست شدن ارز در صرافی‌های معتبر (مانند Binance و Coinbase) می‌تواند نشانه‌ای از عدم مشروعیت آن باشد. در نهایت، همیشه نظرات کاربران در انجمن‌های کریپتو مانند Reddit، Twitter و Telegram را بررسی کنید تا ببینید آیا کاربران قبلاً تجربه منفی با این پروژه داشته‌اند یا خیر.

ابزارها (لوت‌ها) برای بررسی اسکم بودن ارز دیجیتال:

CoinMarketCap و :CoinGecko بررسی اطلاعات کلی و لیست شدن در صرافی‌های معتبر

Etherscan و :BscScan: بررسی قرارداد هوشمند و فعالیت تراکنش‌ها

Token Sniffer و :RugDoc: تحلیل امنیتی و احتمال اسکم بودن پروژه

Twitter، Reddit و Telegram: نظرات کاربران و سابقه پروژه در شبکه‌های اجتماعی

چگونه از خود در برابر اسکم محافظت کنیم؟

محافظت از خود در برابر اسکم‌ها (تقلب‌ها) در دنیای دیجیتال و سرمایه‌گذاری‌های آنلاین بسیار مهم است. در اینجا، توضیح دقیق‌تر و تخصصی‌تری از هر کدام از موارد مطرح شده آورده شده است:

تحقیق و بررسی کامل

تحقیق درباره پروژه و تیم توسعه‌دهنده: پیش از هرگونه سرمایه‌گذاری یا مشارکت در یک پروژه جدید، باید به‌طور دقیق تحقیق کنید. این تحقیق شامل بررسی اطلاعات پایه‌ای پروژه، تیم پشت آن، سابقه‌ی کاری افراد، و نحوه‌ی عملکرد آن‌ها در پروژه‌های قبلی است. به طور خاص، باید مطمئن شوید که این تیم شفافیت کافی در مورد هویت خود دارد و اطلاعات تماس معتبر در اختیار شما قرار می‌دهند. این کار می‌تواند شامل جستجو در شبکه‌های اجتماعی، انجمن‌ها و حتی وایت‌پیپر پروژه باشد.
بررسی اعتبار پروژه: به دنبال پروژه‌هایی باشید که دارای تاریخچه‌ای مثبت و نقدهای حرفه‌ای از کارشناسان و منابع معتبر هستند. پروژه‌هایی که فاقد اطلاعات شفاف یا دارای نقدهای منفی و هشداردهنده هستند، باید با احتیاط بیشتری بررسی شوند.

عدم اعتماد به وعده‌های پولدار شدن سریع

وجود ریسک در هر سرمایه‌گذاری: هیچ سرمایه‌گذاری بدون ریسک وجود ندارد. اگر فردی به شما وعده دهد که به‌سرعت و بدون ریسک می‌توانید سود کلان به‌دست آورید، این احتمالاً یک هشدار برای وقوع اسکم است. پروژه‌های معتبر به شما اطلاعات شفاف و کاملی در مورد ریسک‌ها و احتمال بازدهی سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهند. سرمایه‌گذاری‌هایی که وعده‌های غیرواقعی می‌دهند، معمولاً در پی جلب اعتماد شما برای فریب هستند.
پروژه‌های Ponzi یا هرمی: این نوع پروژه‌ها وعده‌های سود فوری و بدون زحمت می‌دهند. معمولاً در این پروژه‌ها، سود پرداختی به سرمایه‌گذاران از منابعی خارج از فعالیت واقعی پروژه (مانند جذب سرمایه‌گذاران جدید) تأمین می‌شود. در این‌گونه موارد، پروژه در نهایت با بحران نقدینگی مواجه شده و بیشتر افراد زیان می‌کنند.

محافظت از اطلاعات شخصی

عدم اشتراک‌گذاری کلید خصوصی: کلید خصوصی یک نوع رمز است که به شما اجازه می‌دهد به دارایی‌های دیجیتال خود دسترسی پیدا کنید. باید این کلید را همیشه محرمانه نگه دارید و از اشتراک‌گذاری آن با هیچ فردی خودداری کنید. اگر کلید خصوصی شما افشا شود، امکان دسترسی به حساب شما برای دیگران فراهم می‌شود.
حفاظت از اطلاعات حساسی مانند پسوردها و مشخصات حساب: از نرم‌افزارهای رمزنگاری و مدیریت پسورد برای حفاظت از اطلاعات حساس استفاده کنید. هرگز از رمزهای مشابه برای چند حساب مختلف استفاده نکنید و برای هر حساب، پسورد پیچیده و منحصر به فردی داشته باشید.
استفاده از احراز هویت دو مرحله‌ای (2FA): این روش باعث می‌شود حتی اگر پسورد شما لو برود، فردی دیگر نتواند به حساب شما دسترسی پیدا کند. با فعال‌سازی 2FA، شما باید علاوه بر پسورد، یک کد دوم (که معمولاً از طریق پیامک یا برنامه‌ای مانند Google Authenticator ارسال می‌شود) وارد کنید.

استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی و بررسی آدرس وب‌سایت

نرم‌افزارهای امنیتی: برای محافظت از دستگاه‌ها و داده‌های خود، استفاده از آنتی‌ویروس‌ها، فایروال‌ها و ابزارهای امنیتی دیگر ضروری است. این نرم‌افزارها می‌توانند تهدیدات سایبری مانند ویروس‌ها، تروجان‌ها و نرم‌افزارهای مخرب را شناسایی و از حملات به دستگاه شما جلوگیری کنند.
بررسی آدرس وب‌سایت: قبل از وارد کردن اطلاعات حساس مانند اطلاعات حساب یا کارت اعتباری، همیشه آدرس وب‌سایت را با دقت بررسی کنید. مطمئن شوید که سایت از پروتکل HTTPS استفاده می‌کند (که نشان‌دهنده امنیت ارتباطات سایت با مرورگر شما است). همچنین مراقب سایت‌هایی که آدرس مشابه سایت‌های معتبر دارند اما با تغییرات جزئی در نام دامنه (مانند تفاوت‌های کوچک در حروف) باشید. این سایت‌ها معمولاً برای فریب کاربران طراحی شده‌اند.

چه باید کرد اگر قربانی اسکم شدیم؟

اگر شما قربانی یک اسکم شده‌اید، اولین و مهم‌ترین قدم‌ها برای کاهش ضرر و پیگیری قضیه باید به‌درستی انجام شوند. در اینجا، توضیحات بیشتری در مورد هر کدام از اقدامات لازم پس از وقوع اسکم آمده است:

جمع‌آوری مدارک و شواهد

ثبت تمامی اطلاعات مهم: هر گونه اطلاعات مرتبط با کلاهبرداری باید به دقت ثبت شود. این شامل:

پیام‌ها و ایمیل‌ها: تمامی مکاتبات (چه از طریق ایمیل، پیامک یا پیام‌رسان‌ها) که به کلاهبرداری مربوط می‌شود باید ذخیره و آرشیو شوند. این مکاتبات ممکن است شامل درخواست‌های مشکوک، وعده‌های سود غیرواقعی یا هر گونه درخواست پرداخت یا اطلاعات حساس باشد.
تراکنش‌ها: اگر در جریان کلاهبرداری، پولی انتقال داده‌اید، باید تمامی تراکنش‌ها، تاریخ و زمان، مبلغ و هرگونه جزئیات مربوط به پرداخت‌ها را جمع‌آوری کنید. حتی اگر تراکنش‌ها از طریق ارز دیجیتال بوده، آدرس‌های کیف پول و کدهای تراکنش را ثبت کنید.
صفحات وب و آدرس‌ها: اگر به سایت یا پلتفرم مشکوکی مراجعه کرده‌اید، اسکرین‌شات‌هایی از صفحات وب، آدرس‌های سایت و حتی کدهای URL را ذخیره کنید. این مدارک می‌تواند به شناسایی و اثبات اسکم کمک کند.
اطلاعات و مستندات مربوط به ارتباطات تلفنی یا تماس‌های صوتی: اگر تماس‌های تلفنی مشکوک یا صوتی داشته‌اید، هرگونه جزئیات را یادداشت کنید.
این مدارک به مراجع قانونی و همچنین مشاوران حقوقی کمک می‌کنند تا دقیق‌تر پیگیری کنند که چه اتفاقی افتاده است و چه اقداماتی باید انجام دهند.

گزارش به پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات)

اقدام سریع و گزارش‌دهی: پلیس فتا یکی از نهادهای رسمی برای پیگیری جرایم اینترنتی در ایران است. در صورت وقوع اسکم، باید بلافاصله گزارش دهید. این کار به شناسایی و جلوگیری از گسترش کلاهبرداری به سایر افراد کمک می‌کند. در هنگام گزارش، تمامی مدارک جمع‌آوری‌شده باید به دقت و کامل به پلیس ارائه شود تا روند پیگیری به‌درستی انجام شود.
مراجعه به سایت پلیس فتا: شما می‌توانید از طریق وب‌سایت رسمی پلیس فتا (www.cyberpolice.ir) یا تماس تلفنی با شماره‌های مشخص، گزارش کلاهبرداری را ثبت کنید.
حفظ پیگیری: پس از گزارش، پیگیر روند پرونده باشید. در صورت لزوم، اطلاعات اضافی یا مدارک جدید که ممکن است به شناسایی کلاهبرداران کمک کند، به پلیس ارائه دهید.

تغییر رمزهای عبور و مشورت با وکیل

اگر احساس می‌کنید که حساب‌های آنلاین یا اطلاعات شخصی شما در معرض خطر قرار دارند، فوراً رمزهای عبور خود را تغییر دهید. این تغییرات باید شامل حساب‌های بانکی، کیف‌پول‌های دیجیتال، ایمیل‌ها و هر نوع حساب دیگری باشد که ممکن است هدف کلاهبرداری قرار گرفته باشد.

از رمزهای عبور پیچیده و منحصر به فرد استفاده کنید.
فعال‌سازی احراز هویت دو مرحله‌ای (2FA) در تمامی حساب‌ها می‌تواند امنیت شما را به‌شدت افزایش دهد.

نمونه‌های واقعی از اسکم‌های مشهور

اسکم OneCoin

OneCoin یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های پانزی در تاریخ ارزهای دیجیتال بود که به‌طور گسترده هزاران نفر را فریب داد. این پروژه ادعا می‌کرد که یک ارز دیجیتال جدید به نام OneCoin را ایجاد کرده است که قرار بود رقیب اصلی بیت‌کوین شود. سرمایه‌گذاران به‌جای خرید ارز دیجیتال واقعی، “توکن‌های OneCoin” را خریداری می‌کردند که هیچ‌گونه پشتوانه‌ای نداشتند و هیچ‌گونه استخراج یا فناوری بلاک‌چینی از آن پشتیبانی نمی‌کرد.

در واقع، این سیستم صرفاً یک طرح پانزی بود که در آن پول‌های سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سود به سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌شد. این پروژه در نهایت سقوط کرد و بنیان‌گذار آن، Ruja Ignatova، که به‌عنوان “ملکه ارز دیجیتال” شناخته می‌شد، فرار کرد و اکنون در فهرست افراد تحت تعقیب پلیس بین‌المللی است.

اسکم BitConnect

BitConnect یکی از مشهورترین کلاهبرداری‌ها در دنیای ارز دیجیتال بود که در اواسط سال‌های 2017 و 2018 اوج گرفت. این پلتفرم وعده می‌داد که از یک الگوریتم خاص برای سرمایه‌گذاری در بازار ارز دیجیتال استفاده می‌کند و سود روزانه بالایی را برای کاربران به ارمغان می‌آورد. به‌طور خاص، BitConnect از کاربران می‌خواست تا ارز دیجیتال بیت‌کوین خود را به پلتفرم واریز کنند و به‌ازای آن توکن‌های BitConnect (BCC) دریافت کنند.

این توکن‌ها هیچ‌گونه ارزش واقعی نداشتند و تنها به‌عنوان وسیله‌ای برای جذب سرمایه‌گذاران جدید عمل می‌کردند. در نهایت، BitConnect سقوط کرد و بسیاری از سرمایه‌گذاران با زیان‌های سنگینی مواجه شدند. این کلاهبرداری به‌طور مشخص یک طرح پانزی بود که با وعده سودهای غیرواقعی و از طریق جذب پول‌های جدید از سرمایه‌گذاران، در نهایت توانست سرمایه‌های کلانی را جذب کند و سپس پلتفرم خود را تعطیل کرد.

اسکم‌های پانزی در ایران

در ایران نیز طرح‌های پانزی و کلاهبرداری‌های مشابه در فضای ارز دیجیتال و سرمایه‌گذاری‌های جعلی بسیار رایج شده است. یکی از مشهورترین انواع این کلاهبرداری‌ها، طرح‌های هرمی و استخراج ابری جعلی هستند. در این طرح‌ها، کلاهبرداران با وعده‌های سودآوری بالا از طریق سرمایه‌گذاری در ارز دیجیتال یا استخراج ابری (cloud mining)، افراد را فریب می‌دهند.

در اکثر این موارد، هیچ‌گونه تجهیزات یا نرم‌افزار واقعی برای استخراج وجود ندارد و کلاهبرداران تنها با دریافت پول از کاربران جدید، سود به سرمایه‌گذاران قبلی پرداخت می‌کنند. این طرح‌ها معمولاً با وعده‌های جذاب مانند “سود روزانه تضمین‌شده” یا “بازدهی بالا بدون هیچ‌گونه ریسک” افراد را جذب می‌کنند، اما در نهایت بیشتر قربانیان هیچ‌گونه سودی از سرمایه‌گذاری خود نمی‌بینند و مبلغ زیادی را از دست می‌دهند.

جمع‌بندی

دنیای ارزهای دیجیتال پر از فرصت‌های جذاب است، اما خطرات زیادی نیز در کمین سرمایه‌گذاران ناآگاه قرار دارد. شناخت روش‌های کلاهبرداری و رعایت اصول امنیتی، مهم‌ترین راهکار برای جلوگیری از گرفتار شدن در دام اسکم‌ها است.